aktualia

Naturalne źródło
Karolina Staszak
Wiele razy na łamach „Arteonu” odnosiliśmy się do przebrzmiałej już, aczkolwiek zbierającej swoje żniwo, tezy mówiącej o śmierci malarstwa. Wspomnieć o niej wypada raz jeszcze z okazji toruńskiej wystawy ogłaszającej swym tytułem coś przeciwnego – „Malarstwo wciąż żywe”. Jednak, jak zauważa recenzent „Arteonu” Kajetan Giziński, pokaz raczej podważa tę konstatację przez kontrast tytułu z prezentowanymi pracami sprzed kilku dekad – które nijak nie mogą stanowić dowodu na żywotność dziedziny – niż przekonuje sceptyków. Przeciwnie, fakt posłużenia się twórczością podręcznikowych artystów sugeruje, że mamy jakiś ogromny problem ze współczesnym malarstwem. I rzeczywiście jest coś na rzeczy, co przyznaje Giziński, dzieląc się uwagami na temat pewnych braków w myśleniu o malarstwie, które wpływają na złą kondycję tego medium.
Do wskazanych przez Kajetana Gizińskiego kwestii, z którymi zapoznają się Państwo czytając tekst pt. „Agonalny wigor”, dorzuciłabym swoją obserwację (pozornie stojącą w sprzeczności z jedną z jego uwag), mianowicie – problem polega na tym, że artyści (tak jak i my wszyscy) mają coraz słabszy kontakt z naturą, która niegdyś wydawała się niewyczerpanym źródłem inspiracji. Współczesne płótna bardzo często stanowią zaledwie ekran dla wyobraźni zdominowanej przez ikonosferę popkultury lub okazują się polem postmodernistycznych igraszek z tradycją malarską, do której zwyczajnie nie dostają. Oczywiście, odcięcie się od natury nie jest problemem ze względu na brak przyrodniczych motywów w malarstwie, chodzi o coś znacznie ważniejszego – kształtowanie smaku. „Wartościowanie w obszarze sztuki jest dla estetycznego odczuwania jedynie wtórnym obszarem zainteresowań. Pierwotnym doświadczeniem smaku jest doświadczenie natury” – pisze Roger Scruton w książce „Piękno”. Dziś, w epoce antropocenu, o której niektórzy ekolodzy mówią, że jest to epoka „końca przyrody”, nasze rozważania o końcu sztuki (jego obwieszczanie, afirmacja czy też kontestacja) wydają się tyleż błahe, co niestety logiczne. Tym bardziej godne uwagi są dzieła artystów uważnych wobec natury.
Krakowską wystawę zatytułowaną „Język kwiatów” Akiry Inumaru omawia Agnieszka Salamon-Radecka. Przyznaję, że jestem fanką papierów japońskiego artysty, ponieważ jest w jego twórczości wszystko to, co najciekawsze – myślenie możliwościami medium, poezja środków i refleksja nad życiem, miejscem człowieka w świecie. Tego rodzaju prace ocalają nadzieję, że w sztuce współczesnej wciąż są możliwe – eksperyment nieoznaczający skandalu i wypowiedź artysty nieosuwająca się w banał publicystyki (polityki bądź ideologii). Jako przewodnicząca jury Triennale z Martwą Naturą w Sieradzu cieszę się, że laureatka Grand Prix, znana już z łamów „Arteonu” Ewa Kozera, podąża podobną drogą, kiedy wykonuje swoje „malarskie fotogramy”.
Także niektórzy architekci czerpią inspiracje z natury – twórczość Tadao Ando prezentuje Wojciech Delikta z okazji niedawnej wystawy Japończyka w Centre Pompidou. Autor przytacza słowa artysty, charakteryzujące jego postawę twórczą: „Elementy natury – woda, wiatr, światło i niebo – sprawiają, że architektura, wyprowadzona z myślenia ideologicznego schodzi do poziomu rzeczywistości i otwiera się na ludzkie życie”. Rzecz jasna otwartość architektury na ludzkie życie wynika wprost z faktu spełniania przez nią funkcji użytkowej, jednak to sformułowanie daje do myślenia – czy taka nie powinna być dobra sztuka? Dobra nie tylko w sensie jakości.
W styczniowym „Arteonie” poruszamy także wątek daleko posuniętej ingerencji w naturę – Jędrzej Krystek przybliża problematykę, którą podjęło Strauhof Museum w Zurychu wystawą „Frankenstein – od Mary Shelley do Doliny Krzemowej”. Nasz autor zwraca uwagę na istotne kulturowe zagrożenia, jakie niesie ze sobą zaawansowana technika. Jest nim m.in. rozwój techniki dla niej samej. Przychodzi mi na myśl, że tak jak technika dla techniki skutkuje zerwaniem z życiem, tak sztuka dla sztuki nieuchronnie oznacza śmierć – nawet jeśli w tym drugim przypadku chodzi wyłącznie o śmierć tego czy innego medium. Oczywiście, sztuce potrzebna jest doza metarefleksji, by wciąż poznawała swoje granice, ale jej kondycję warunkuje kontakt z prawdziwym życiem. 

Okładka: Odilon Redon, „Podwodna flora”, ok. 1904, pastele i węgiel na papierze, 63,5 x 50 cm, materiały prasowe CSW Znaki Czasu