aktualia

Po owocach
Karolina Staszak
Wassily Kandinsky, o którym pisze Kajetan Giziński w rubryce „Duchowość w sztuce”, zafascynowany rosyjskim symbolizmem przyjął koncepcję artysty-kapłana – osoby predysponowanej do kontaktowania się z Bogiem i potrafiącej przełożyć na język symboli niebiańskie treści. No, może niekoniecznie „potrafiącej”, gdyż tak naprawdę artysta nawet nie zakładał, że przekaz z góry będzie zrozumiały dla odbiorców sztuki. Nie to było ważne, lecz współdziałanie z Siłą Wyższą w celu kreowania duchowej, iście rewolucyjnej przemiany świata. Jakkolwiek brzmi to dość ekscentrycznie, takie podejście do artystycznej misji świadczy o dużej wrażliwości artysty, który obserwując niepokojące przemiany świata, pragnie jakiegoś znaczącego, duchowego zwrotu ludzkości.
Postrzeganie artystów jako ludzi obdarzonych szczególnym darem, który jednak nie jest tożsamy z plastycznym talentem, wciąż jest aktualne. W książce Artura Żmijewskiego pt. „Drżące ciała”, którą przypominam w komentarzu do filmu „Szukając Jezusa” Katarzyny Kozyry, autor przyznaje, że artyści to ludzie posiadający szczególny aparat poznawczy, „dający się porównać do aparatu poznawczego chiromanty – wizja jest wiedzą, sen wskazówką, intuicja ścieżką poznania”. Warto zadać jednak pytanie – o jakie poznanie chodzi? Czy rzeczywiście o poznanie, czy raczej usprawiedliwienie, w ramach sztuki, etycznie wątpliwych eksperymentów? Znając twórczość Żmijewskiego oraz Katarzyny Kozyry, śmiało można powiedzieć, że o to drugie, choć dziś – kiedy tzw. sztuka krytyczna ma swoją niepodważalną pozycję w kanonie – niewielu krytyków pozwala sobie zauważyć, że najważniejsi polscy artyści mają na sumieniu użycie ludzi. Możliwe, że jestem przewrażliwiona, ale zauważam to użycie także w najnowszym projekcie Kozyry, w którym artystka przeprowadza rozmowy z osobami dotkniętymi syndromem jerozolimskim. Zapraszam do lektury tekstu, w którym rozwijam ten wątek.
Współpraca artysty z ludźmi z tzw. marginesu może przyjmować rozmaite formy i wynika z rozmaitych inspiracji. Jacek Hajnos, którego projekt zatytułowany „Różnica” przybliża Tomasz Biłka, zainspirowany swoją wiarą postanowił wykonać portrety ludzi bezdomnych. Wspominałam o tej realizacji w sierpniowym numerze „Arteonu”, podkreślając – bo to zrobiło na mnie duże wrażenie – że Hajnos spędził z tymi osobami pięć lat swojego życia, oferując im przyjaźń, próbując nawiązać autentyczne relacje. Biłka nazywa sztukę Hajnosa charyzmatyczną, gdyż wynika ona ze spojrzenia „światłymi oczami serca”, a więc spojrzenia pełnego miłości. Kiedy mówimy o ocenach w kontekście sztuki – właściwie tak, jak w każdym innym kontekście – powinniśmy poprzestać na ocenie rezultatu, tzn. tego, co wynika z takich, a nie innych, przyjmowanych przez artystów założeń. I tutaj praca Hajnosa zasługuje na uznanie. A czy broni się projekt Kozyry? Natomiast co do oceny intencji – chyba warto być nieco naiwnym, wszystkiemu wierzyć, zawsze mieć nadzieję...
Hajnos patrzy na swoich bohaterów z miłością. Miłość jest także ważna dla Zbigniewa Mańkowskiego, który w obcowaniu ze sztuką proponuje wręcz miłosną perspektywę. Bliskie jest mi takie spojrzenie, co wynika może z faktu zmęczenia wszechobecną hejterką. Nie oznacza to, że postuluję lub obiecuję odejście od słusznej krytyki wielu niepokojących zjawisk w obszarze sztuki – wszak miłość do sztuki napędza emocje (także negatywne!) – kiedy w samej sztuce dzieje się źle. Warto jednak pilnować, by sztuka nie przysłoniła nam człowieka, a kontakt z dziełem nie zastąpił prawdziwych relacji.

Okładka: Tadeusz Piotr Potworowski, „Dziewczyna siedząca na pasiaku”, 1959, olej na płótnie, 100 x 135 cm, praca ze zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu, fot. mat. pras. Muzeum Ziemi Kępińskiej im. T. P. Potworowskiego