aktualia

Oskarżenie czy zwierciadło

Karolina Staszak

Kiedy składamy majowy numer „Arteonu”, płonie katedra Notre-Dame de Paris. Cały świat obserwuje tę tragedię. Prawie każdy post na Facebooku dotyczy tego wydarzenia, które ewidentnie łączy moich znajomych ponad podziałem na wierzących i niewierzących – wszak katedra jest nie tylko symbolem chrześcijańskiej Europy, ale także obiektem architektonicznym najwyższej klasy, perłą gotyku, popisem artystycznych i inżynieryjnych możliwości człowieka. Roger Scruton pisał, że „architektura jest zwierciadłem, w którym przegląda się cywilizacja”. Być może dlatego mogłam odnotować tyle rozpaczliwych reakcji na pożar katedry, że wszyscy, niezależnie od naszego stosunku do chrześcijaństwa, a więc i do średniowiecza (owych stereotypowo „ciemnych wieków”), wolimy przeglądać się w arcydziele, które uzasadnia nasze dobre samopoczucie jako przedstawicieli owej cywilizacji – coraz bardziej świeckiej, ale korzeniami wciąż tkwiącej w chrześcijaństwie. Ta potrzeba jest widoczna zwłaszcza w obliczu innej, powszechnie odczuwanej prawdy, którą wyraził z kolei Nicolás Gómez Dávila, pisząc: „Największym oskarżeniem współczesnego świata jest jego architektura”.       

W niniejszym numerze prezentujemy bardzo interesującą rozmowę na temat współczesnej architektury sakralnej, którą z Jakubem Turbasą, autorem książki „Ukryte piękno. Architektura współczesnych kościołów”, przeprowadziła Ewa Kiedio. Reakcje na paryską tragedię pozwalają przypuszczać, że temat ten jest istotny nie tylko dla chrześcijan – wszak piękne obiekty sakralne przyjemnie wpiszą się w taki czy inny krajobraz, natomiast brzydkie go zeszpecą i będą nieznośne dla każdego oka. Oczywiście, nasze oceny nie muszą się pokrywać – kwestia wrażliwości, oczekiwań, ale także – co jest dość istotne – edukacji artystycznej wiernych. Kardynał Ratzinger w książce „W drodze do Jezusa Chrystusa”, w kontekście refleksji na temat sztuki wspominał o tym, że prowadzenie człowieka do spotkania z pięknem powinno być wręcz duszpasterskim obowiązkiem, który nie jest realizowany pomimo braku przeciwwskazań ze strony Kościoła, a nawet inspiracji płynących z refleksji teologicznej (jak np. myśl Hansa Ursa von Balthasara).

Prawdą jest, że „główny obieg instytucjonalny pozostaje w rękach przedstawicieli »szorstkiego sojuszu« lewicy i liberałów” – jak pisze artysta Łukasza Murzyn, prezentujący na naszych łamach swój badawczy projekt „Dogmat! W co wierzą artyści?”, w ramach którego spotkali się twórcy pozornie niemający ze sobą nic wspólnego. Bardzo podoba mi się dialogiczne podejście Murzyna, który stawia na spotkanie i wierzy w możliwość porozumienia ponad podziałami. Jego wersja chrześcijaństwa nie ma nic wspólnego z niestosownym triumfalizmem i mentalnym zatrzymaniem się w epoce Christianitas. Murzyn funkcjonuje poza logiką „wojny kultur”, marząc o instytucjach światopoglądowo neutralnych, które stworzą równe szanse artystom wyznającym różne systemy wartości. Widzimy przecież, że jest wielu twórców zupełnie na serio podchodzących do spraw wiary – choćby rekomendowany przez Tomasza Biłkę OP Paweł Jach czy laureatka Nagrody „Arteonu”, o której piszę w tekście „Leczenie ran”. Także dla nich powinno znaleźć się miejsce w instytucjonalnym obiegu sztuki – obok wszelkich przejawów każdej innej twórczości, byśmy na bieżąco mogli oceniać – parafrazując użyte wyżej cytaty – czy sztuka współczesna jest „największym oskarżeniem współczesnego świata”, czy po prostu „zwierciadłem, w którym przegląda się cywilizacja”. 

Okładka: Pablo Picasso, „Acrobate et jeune arlequin”, 1905, gouache on cardboard, 105 x 76 cm, private collection, ˆ Succession Picasso / 2018, ProLitteris, Zurich, materiały prasowe Fondation Beyeler