aktualia

Duch i ciało
Karolina Staszak
Muzea pragnące uczestniczyć w estetycznym festynie i coś dla siebie uszczknąć z jego uwagi przykuwania widza, muszą wyzbyć się swego powinowactwa z cmentarzami i mauzoleami. Kościotrupy złożone w muzeach na przechowywanie muszą wstawać” – słowa Zygmunta Baumana stały się mottem wakacyjnej wystawy, odbywającej się w Gdańskiej Galerii Miejskiej. Dały jej także tytuł: „Kościotrupy muszą wstawać”. Pokaz składa się z dwóch części – sal zaaranżowanych konwencjonalnie z pracami nawiązującymi wprost do tradycji historii sztuk oraz przestrzeni eksperymentalnej, w której znalazły się projekty z pogranicza sztuki i nauki, działań społecznych, polityki, a także m.in. land artu. Pomysł na wystawę jest interesujący, ale – zwłaszcza w świetle odnotowanej przez naszego recenzenta, Zbigniewa Mańkowskiego, nudy dominującej w tradycyjnej części – można domniemywać, że przyświecał jej niecny zamiar udowodnienia wyższości drugiej opcji nad pierwszą. Wszak muzeum-laboratorium, w odróżnieniu od muzeum-mauzoleum, teoretycznie jest miejscem fascynującym, a na pewno żywym.
Jednak konstruowanie takiej alternatywy – albo „wskrzeszane trupy”, albo sztuka eksperymentalna – jest nieuczciwe. Wielu animatorów kultury chciałoby, byśmy w taki czarno-biały obraz uwierzyli, tymczasem rzeczywistość sztuki jest nie tylko bogata w odcienie szarości, ale – co więcej – skrzy się kolorami. Chciałoby się powiedzieć – niczym mastaba Christo w stalowym, londyńskim pejzażu, o której pisze dla nas Wojciech Delikta. A jak ten projekt wpisałby się w zaproponowany przez kuratorki gdańskiej wystawy podział? Jest to dzieło landartowe, więc teoretycznie powinno odpowiadać na zapotrzebowanie zakładanej przez kuratorki „nowej publiczności”, którą rzekomo charakteryzuje nowa wrażliwość. I rzeczywiście, „The London Mastaba” jest jednym z takich dzieł sztuki, które bardzo efektownie wyglądają na zdjęciach, a więc jest to idealny obiekt instagramowy – w tym sensie będzie żył przez jakiś czas nie tylko w krajobrazie, ale i mediach społecznościowych. Ale Delikta zastanawiając się, w jakim celu artysta realizuje tego typu prace, zwrócił uwagę na słowa Christo dotyczące mastaby projektowanej dla Abu Zabi: „Powstanie tego monumentu jako takiego jest jedyną przyczyną jego powstania”. Czy nie jest to zasmucające wyznanie? Gigantyczny, zapewne bardzo kosztowny obiekt jako przykład sztuki dla sztuki, pustego gestu dla gestu? Wizualny znak trwania sztuki w stanie pośmiertnym, ale – spokojnie! – dobrze zabalsamowanym. W końcu mastaba to grobowiec.
Na szczęście to tylko część prawdy o sztuce. Politycy kulturalni chcą nas przekonać do różnych absurdalnych tez, jak np. tej ogłaszającej śmierć malarstwa, a wobec ewidentnych przejawów żywotności tegoż starają się skierować naszą uwagę na kwestie drugorzędne – tytuły obrazów, a raczej to, co można z nich wyinterpretować. Taki przypadek opisuje Andrzej Biernacki. Chodzi o spotkanie towarzyszące wystawie „Edi Hila. Malarz transformacji”. Zadziwia mnie przywołane przez autora stanowisko Wilhelma Sasnala – czyli najbardziej uznanego polskiego malarza naszych czasów – który w malarstwie Ediego Hili najbardziej docenia kwestie pozaartystyczne, tj. fakt pojawienia się na jego płótnach wątków albańskiej transformacji. W taki sposób sami artyści zadają sztuce śmiertelny cios, przyzwyczajając odbiorców do koncepcji sztuki jako publicystyki, a nawet – jak pokazuje spotkanie w MSN – propagandy.
Zawsze twierdziłam, że temat jest sprawą drugorzędną wobec formy, ale przygotowując materiał do sierpniowego numeru „Arteonu”, chyba zaczęłam sobie trochę przeczyć, a przynajmniej można odnieść takie wrażenie. W rubryce „Duchowość w sztuce” przedstawiam fenomen chrześcijańskiej grupy Vera Icon. Oczywiście, że w jej twórczości ważny jest temat, wszak ci artyści jako chrześcijanie skupieni są na Bogu. Słuchając, co mówią oni o sobie i swojej sztuce, trudno zaprzeczyć – ale może jest to tylko moje subiektywne odczucie – że jest w tym życie, jest wiele pięknych treści. Jednak podejmując doniosły temat, można niekiedy sądzić, że – podobnie jak prawda – obroni się on sam. Pobożne życzenie! To, czy dana propozycja artystyczna zarezonuje, znajdzie szczerze zainteresowanych odbiorców, zależy przede wszystkim od formy, od jej dojrzałości. Nie lubię sztuki o niczym, ale jako odbiorca sztuki oczekuję od niej zarówno ducha, jak i ciała.

Okładka: tatuaż autorstwa Bianki Szlachty, fot. dzięki uprzejmości autorki