aktualia

Trudno milczeć
Karolina Staszak
Są takie zjawiska w kulturze (choć słowo „kultura” wydaje się być nieadekwatne wobec tego, o czym zamierzam pisać...), które sprawiają, że można poczuć się bezradnym. Po pierwsze, wszechobecna drwina – najskuteczniejsze narzędzie do zwalczania ideałów, których przecież potrzebujemy do życia, by mieć poczucie sensu lub choćby jego złudzenie. Wydaje się, że z szyderstwem nie sposób wygrać – jest destrukcyjne i infekujące. W spotkaniu z nim istnieje pokusa uderzenia w te same szydercze tony, oczywiście, o ile możemy sobie jeszcze na to pozwolić, tj. o ile drwiący z nas nie występuje z pozycji władzy.
Tomasz Biłka w tekście otwierającym serię „Duchowość w sztuce”, zastanawiając się nad miejscem sztuki chrześcijańskiej we współczesnej kulturze, przywołuje scenę spotkania Heroda Antypasa z pojmanym Chrystusem. Tetrarcha, który oczekiwał od Chrystusa rozrywki, kiedy jej nie otrzymał, kazał przybrać milczącego więźnia w lśniący płaszcz i zaczął z niego szydzić. Scena ta trafnie opisuje nie tylko reakcje wielu współczesnych artystów na treści, których nie rozumieją, ale także stanowi dla nas podpowiedź, jaką strategię warto byłoby przyjąć wobec szyderców – być może należałoby rzeczywiście zamilknąć. Sprawa do rozważenia...
Jednak stykając się z niektórymi skandalicznie niemądrymi projektami, bardzo trudno jest zachować milczenie, a nawet – przyznajmy – trudno powstrzymać się od drobnych złośliwości, zwłaszcza kiedy ograniczona liczba znaków nie pozwala na obszerną analizę, lecz wymusza stosowanie myślowych skrótów. Niestety, jakoś trzeba – przyznaję, że niedoskonale – reagować na zdominowanie obszaru sztuki niebezpieczną ideologią. W czerwcowym numerze „Arteonu” komentujemy dwa wydarzenia – „Warsztaty z rewolucji”, organizowane m.in. przez poznański Arsenał, oraz wystawę „Ojczyzna w sztuce”, odbywającą się w krakowskim MOCAK-u. W pierwszym przypadku, o którym pisze Marcel Skierski, mamy do czynienia z ahistoryczną interpretacją przełomowych wydarzeń. „Warsztaty...” miały na celu przekonanie – na szczęście dość wąskiej – grupy uczestników warsztatów do tego, że inspirowana Marksem, wskrzeszana rewolucja motywowana jest troską o ich szczęście. Niewiarygodne, że ktoś jeszcze może dać się na to nabrać! I tutaj pojawia się drugie zjawisko, wobec którego obezwładnia poczucie bezradności – bezczelność polityków kulturalnych, którzy żerują na ignorancji odbiorców. Właśnie dlatego warto było choćby zasygnalizować w krótkim komentarzu, że sprawy nie do końca mają się tak, jak przedstawiają je organizatorzy. W następnym numerze obszerniej przedstawimy natomiast działalność anarchistycznej grupy Gyne Punk, która prezentowała w Arsenale narzędzia przydatne do przeprowadzenia aborcji w domowych warunkach, czyli „poza dyskursem medycznym”. Trudno milczeć wobec działań przestępczych.
Wracając jednak do szyderstw – Joanna Winnicka-Gburek recenzując wystawę „Ojczyzna w sztuce”, zwraca uwagę, że pokaz ten zwyczajnie ośmiesza ideę ojczyzny. Zapewne kuratorzy powiedzieliby, że zaoferowali odbiorcom „krytyczny namysł nad zagadnieniem” –wszak systematycznie zacierana jest granica między krytyką a szyderstwem. Warto więc przypomnieć, że pierwsza oparta jest o argumenty, drugie nakręcają wyłącznie negatywne emocje i uprzedzenia. Daleka jestem od tego, by wymagać od artystów merytorycznej krytyki rozmaitych problemów współczesnego świata, bo nie szukam w obszarze sztuki wypowiedzi publicystycznych. Niemniej jednak, jeśli artyści mają ochotę sformułować wypowiedź na któryś z gorących tematów, wymagałabym od nich, jak od wszystkich, uczciwości. Miło byłoby także, by taka wypowiedź rzeczywiście nosiła znamiona wypowiedzi artystycznej. W czerwcowym numerze piszemy o twórczości dwóch artystów, którzy potrafili komentować rzeczywistość, angażując do tego środki plastyczne i własny talent. O Tadeuszu Brzozowskim z okazji jego monograficznej wystawy pisze Agnieszka Salamon-Radecka, natomiast rzeźby Jana Kucza w rubryce „Dossier” prezentuje Andrzej Szarek. Pojawiają się w nich groteska i dowcip – tak różne od kpiny i szyderstwa.

Okładka: Tadeusz Baranowski, „Skąd się bierze woda sodowa”, plansza 41/41 (fragment), blaudruk, akwarela na papierze, diapozytyw, 1982, mat. pras. Muzeum Narodowego w Krakowie