aktualia

Projekt Późna polskość poświęcony jest formom, jakie przybiera współczesna polska tożsamość. Główną przestrzenią rozważań jest  wystawa, na którą składa się ponad setka prac i projektów kilkudziesięciu współczesnych twórców sztuk wizualnych, kina i teatru. Zarysowane w niej wątki rozwijane będą w ramach bogatego programu dyskusji, wykładów i projekcji.
- Do określenia  aktualnej kondycji narodowej tożsamości posłużyliśmy się terminem artysty i eseisty Tomasza Kozaka „późna polskość” – mówią kuratorzy projektu, Ewa Gorządek i Stach Szabłowski. – To polskość poddana ciśnieniu płynnej, późnej nowoczesności, polskość, która od 1989 roku konfrontuje się z wielowymiarową rzeczywistością globalną, polskość, która na własnej skórze doświadcza różne scenariusze modernizacji. To także polskość, która nie do końca mieści się w starych formach, więc przymierza nowe, niepewna jednak, czy będzie w stanie rozpoznać w nich samą siebie.  Jak pisze Kozak, to „polskość galopująca w zmierzchu ku własnym granicom. Duch polski, z Heglowską sową na ramieniu, cwałuje na Gombrowiczowskim koniu,  dzierżąc szablę Kmicica. Ta emancypacyjna figura symbolizuje pęd ku nowej formie samowiedzy”.
Kluczem do Późnej polskości użytym w projekcie jest kategoria formy. Jakie kształty przybiera dzisiaj doświadczenie polskości? Jaką reprezentację znajduje? Za jakimi obrazami, symbolami, figurami i narracjami się kryje? Odpowiedzi na te pytania kuratorzy projektu szukali  w różnych dziedzinach sztuki, bo to artyści nadają postać zbiorowej wyobraźni, również narodowej. Do udziału zostali zaproszeni twórcy różnych pokoleń. Znaleźli się wśród nich klasycy współczesności - jak Krzysztof Wodiczko czy Krzysztof Bednarski. Są też artyści, którzy, jak Artur Żmijewski, Paweł Althamer, Oskar Dawicki czy Wilhelm Sasnal, po 1989 roku definiowali polską scenę sztuki. Są też artyści, którzy debiutowali w ostatnich latach, by wymienić Honoratę Martin, Daniela Rycharskiego, Bartosza Zaskórskiego czy Katarzynę Przezwańską. Polskości będzie można więc przyglądać się z bardzo różnych, indywidualnych perspektyw; dzięki temu zobaczymy złożoność fenomenu narodowej tożsamości, rozważanego jako kwestia polityczna, ale też egzystencjalna, osobista, mitologiczna, a nawet czysto estetyczna. Punktem wyjścia wystawy jest twórczość Stanisława Szukalskiego (1893-1987), rzeźbiarza, malarza, rysownika, projektanta i teoretyka, przywódcy Szczepu Rogate Serce. Był to twórca poszukujący nowoczesnej formuły sztuki narodowej po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, a więc w sytuacji  do pewnego stopnia analogicznej do czasu po 1989 kiedy to  kategorię polskości trzeba było redefiniować, a nawet wynaleźć na nowo. Twórczość Szukalskiego, ukazana we współczesnej interpretacji artysty Maurycego Gomulickiego i badacza Jacka Staniszewskiego jest wprowadzeniem do narracji wystawy, w której współistnieją odmienne, a nawet wykluczające się nawzajem formy polskości.
- Szukaliśmy kluczowych figur, postaci, zdarzeń i obrazów, które organizują obecnie polską wyobraźnię. Lech Wałęsa, Jan Paweł II, powstanie warszawskie, katastrofa smoleńska, spór o mit Solidarności, spór o pamięć Holocaustu – to tylko kilka węzłowych punktów, które rozpoznaliśmy jako te, wokół których krystalizuje się dyskurs narodowej tożsamości. Śledzimy jak współczesna polska sztuka przeżywa krytycznie dziedzictwo nowoczesności i spuściznę romantyzmu. Szczególnie interesowały nas perspektywy, które niosą ze sobą obietnicę nowego spojrzenia na polskość, przemyślenia jej inaczej, niż jesteśmy do tego przyzwyczajeni – dodają Ewa Gorządek i Stach Szabłowski. Kuratorzy przyglądają się procesowi przepracowywania  tak długo wypieranych chłopskich korzeni naszego społeczeństwa. Ważnym dyskursem jest też teoria postkolonialna, umożliwiająca reinterpretację podstawowych dla polskiej świadomości pojęć, takich jak zabory, demokracja, Kresy, a także wysiłek adaptacji do lokalnych warunków zachodniego, liberalnego wzorca kulturowego.
Integralną częścią wystawy są dwa eseje wizualne. Pierwszy z nich, przygotowany przez filmoznawcę, krytyka i publicystę Jakuba Majmurka, podejmuje problematykę późnej polskości z perspektywy kina. Zrealizowana w formie kinematograficznej instalacji opowieść podzielna jest na sześć rozdziałów, skupionych wokół haseł: nowy realizm kapitalistyczny, globalizm, korzenie, wykluczenie, gender oraz przestrzeń. Narracja drugiego eseju, którego autorem jest teatrolog i kurator dr Tomasz Plata, zestawia prace artystów sztuk wizualnych z fragmentami przedstawień najwybitniejszych polskich reżyserów aktywnych po 1989 roku, od Jerzego Jarockiego, Jerzego Grzegorzewskiego, Wojciecha Krukowskiego, przez Krystiana Lupę, Krzysztofa Warlikowskiego, Monikę Strzępkę, Jana Klatę, Michała Zadarę, po Martę Górnicką i Wojtka Ziemilskiego. Wystawa wzbogacona będzie o dyskusje, do których zaproszono specjalistów reprezentujących jak najszersze spektrum postaw badawczych i światopoglądowych, w tym między innymi dr. Pawła Rojka, redaktora krakowskiego miesięcznika „Pressje”, filmoznawcę Jakuba Majmurka, dr. hab. Jana Sowę, prof. Lechosława Lameńskiego, badaczkę polityki pamięci dr Marię Kobielską czy zajmującego się kulturą wsi dr. Michała Łuczewskiego, po krytyka sztuki Karola Sienkiewicza oraz śledzącą procesy społeczno-ekonomiczne w sztuce dr Magdę Szcześniak.
Zrealizowanie projektu Późna polskość wymagało skonfrontowania przechowanych przez pokolenia wyobrażeń o istocie polskości z takimi ideami, siłami i procesami jak neoliberalny kapitalizm, przechodzenie z gospodarki przemysłowej do ekonomii opartej na wiedzy, kondycja postkolonialna, emancypacyjne dyskursy mniejszości, nowa dynamika przepływu informacji związana z rozwojem cyberprzestrzeni, wielokulturowość i globalna perspektywa. Kategoria późnej polskości to poczucie przynależności narodowej przeżywane w epoce określanej przez przedrostek post - postmodernizm, postindustrializm czy postkolonializm. Uczestnicy wystawy i związanych z nią dyskusji zmierzą się więc z pytaniem, w jaki sposób polska forma kształtowała się po 1989 roku w tak określonych warunkach.
Udział biorą: Jacek Adamas, Paweł Althamer,  Yael Bartana, Anna Baumgart, Kuba Bąkowski, Krzysztof Bednarski, Karolina Breguła, Robert Brylewski, Michał Budny, Hubert Czerepok, Oskar Dawicki, Monika Drożyńska, Peter Fuss, Maurycy Gomulicki,  Nicolas Grospierre, Ewa Havelke, Instytut Architektury, Michał Januszaniec, Mariusz Libel, Grupa Nowolipie, Grzegorz Klaman, Irena Kalicka, Kle Mens, Kaja Klimek, Tomasz Kozak, Kobas Laksa, Honorata Martin, Kuba Mikurda, Dorota Nieznalska, Igor Omulecki, Witek Orski, Joanna Ostrowska, Włodzimierz Pawlak, Katarzyna Przezwańska, Wojciech Puś, Karol Radziszewski, Paweł Rojek, Daniel Rycharski, Robert Rumas, Ewa Sadowska, Jadwiga Sawicka, Wilhelm Sasnal, Janek Simon, Jakub Skoczek,  Maciej  Stasiowski, Łukasz Surowiec, Paweł Susid, Weronika Szczawińska, Aga Szreder, Stanisław Szukalski, Stach Szumski, Michał Szlaga, Radek Szlaga, Joanna Świerczyńska, Monika Talarczyk-Gubała, Piotr Uklański, Zofia Waślicka, Krzysztof Wodiczko, Jakub Woynarowski, Julita Wójcik, Bartosz Zaskórski, Artur Żmijewski, Rafał Żwirek, Natalia Żychska. Dokumentacje spektakli i filmów: Akademii Ruchu, Chóru Kobiet, Jerzego Grzegorzewskiego,  Jerzego Jarockiego, Jana Klaty, Komuny Warszawa, Tadeusza Konwickiego, Waldemara Krzystka, Krystiana Lupy, Romana Polańskiego, Moniki  Strzępki,  Krzysztofa Warlikowskiego, Michała Zadary, Wojciecha Ziemilskiego.

Wielka moda na wielkiej scenie. To już trzecia, po Opera Haute Couture i Opera od stóp do stóp, modowa wystawa w Galerii Opera. Były ubrania, były buty, czas na nakrycia głowy. Na wystawie zatytułowanej Cały teatr na naszej głowie zobaczymy kapelusze, meloniki, hełmofony, rogatywki, czepki i wiele innych teatralnych dzieł sztuki.

Wystawa „W warsztacie niderlandzkiego mistrza” to zaproszenie do spotkania z holenderskimi i flamandzkimi artystami w najbardziej intymnym momencie ich pracy twórczej. Dzięki prezentowanym na ekspozycji rysunkom i podrysowaniom, zobaczymy „od kuchni” praktykę warsztatową mistrzów tworzących od XVI do XVIII wieku. Co ważne, ze względu na wrażliwość podłoży i technik prace te wymagają szczególnej ochrony – bardzo rzadko eksponowane, na co dzień przechowywane są w Gabinecie Rycin i Rysunków MNW. Ponadto, specjalnie na potrzeby wystawy, sfotografowano w podczerwieni XVI-wieczne obrazy niderlandzkie. Uzyskane zdjęcia wprowadzą widza w arkana procesu powstawania dzieł i pozwolą prześledzić niewidoczne gołym okiem zmiany np. w kompozycji.
Na wystawie będzie można zobaczyć prace ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie powstałe na przestrzeni trzystu lat – najstarsza pochodzi z przełomu XV i XVI wieku, najmłodsza – z początku wieku XIX. Wśród wystawianych dzieł znajdą się m.in. szkice Pietera (I) Coecke van Aelsta, Maertena de Vosa, Lodewijka Toeputa, Jacquesa (II) de Gheyna, Pietera (II) Stevensa, Petera Paula Rubensa, Theodoora van Thuldena, Jana van Noordta czy Ferdinanda Bola. Ekspozycja pozwoli poznać rolę, jaką rysunki pełniły w praktyce warsztatowej od XVI do XVIII wieku. Przy wyborze pokazywanych rysunków kuratorzy kierowali się chęcią ukazania wielości ich funkcji. Co ciekawe, w większości przypadków były one najbardziej intymną formą wypowiedzi artystycznej, przeznaczoną wyłącznie dla twórcy oraz wąskiego kręgu jego współpracowników i uczniów. Wśród wystawianych prac znajdą się zarówno studia postaci, zwierząt i pejzaży wykonane z natury, ale też z wyobraźni; projekty witraży, tapiserii, obrazów, rycin, a nawet przedmiotów złotniczych. Niektóre z nich to kopie – tego typu prace wykonywali zarówno kształcący się uczniowie, jak i uznani artyści szukający inspiracji w twórczości starszych mistrzów. Część ekspozycji zostanie poświęcona podrysowaniom – rysunkom przygotowawczym wykonanym przez artystów bezpośrednio na zagruntowanej desce lub płótnie obrazu, które w procesie malowania znikały pod kolejnymi warstwami farb. Dzięki metodzie fotografii w podczerwieni zostały przebadane XVI-wieczne obrazy niderlandzkie ze zbiorów MNW. Rezultaty tych badań będą obszernie przedstawione na przykładzie trzech wybranych dzieł (Joos van Cleve z warsztatem, Ołtarz świętego Rajnolda; Jean Bellegambe, Tryptyk Opłakiwania i Caritas nieznanego malarza niderlandzkiego). Analiza podrysowań pozwoliła prześledzić, jak wyglądał pierwotny zamysł twórców, ile osób było zaangażowanych w wykonanie danego obrazu, czy wreszcie – jak zmieniał się wygląd kompozycji poprzez ingerencje dokonywane na życzenie kolejnych właścicieli. Widzowie będą mieli okazję porównać kompozycje obrazów z fotografiami podrysowań w podczerwieni reprodukowanymi w rzeczywistej skali.

Rys. Peter Paul Rubens (przypisywany), Klęcząca Joanna d’Arc, ok. 1622 (fragment), mat. pras. MNW

Filigranowe, zwiewne, a jednocześnie pieczołowite i precyzyjne. W obrazach Michelle Rawlings ponadczasowa, nowoczesna abstrakcja spotyka się z kalejdoskopowym światem Instagrama, a wszystko w formacie niewiele większym od wyświetlacza smartfona. Prace amerykańskiej artystki są błyskotliwą i subtelną emanacją nowej, dziewczyńskiej tożsamości realizującej się na poły w tradycyjnym polu sztuki, a na poły w świecie mediów społecznościowych i obrazów cyfrowych. "Girl Talk" to druga wystawa Rawlings w warszawskiej galerii Raster, która odkryła tę pochodzącą z Teksasu i mieszkającą w Dallas artystkę w 2014 roku. Od tego czasu jej prace pokazywane były m.in. w Shane Campbell Gallery w Chicago, And Now w Dallas oraz na targach sztuki NADA w Miami Beach.