aktualia

Najnowsza wystawa w Berlinische Galerie odsłania historię interesującego, acz nieco zapomnianego już zjawiska, jakim była Novembergruppe – założone w 1918 roku w Berlinie „towarzystwo radykalnych artystów sztuk pięknych”. Nazwa tego ugrupowania pochodzi od niemieckiej rewolucji listopadowej z przełomu lat 1918-1919. Wewnątrzpaństwowe napięcia społeczne i polityczna walka o władzę wśród socjaldemokratów skłoniły artystów do reakcji – próby zjednoczenia rodaków poprzez sztukę. W manifeście (powołując się na francuskie hasła wolności, równości i braterstwa) określili swój cel: jak najsilniejsze zbliżenie ludzi do sztuki, co znajdowało odbicie w tematyce dzieł, wyborze miejsc ekspozycji czy powstawaniu prac „w służbie społeczeństwu” (np. projekty budynków użyteczności publicznej). Do narodzin Grupy Listopadowej przyczynili się Max Pechstein i Cézar Klein, do których dołączyli wkrótce liczni twórcy, m.in. Otto Dix, George Grosz, Raoul Hausmann, Hannah Höh i Rudolf Belling. Towarzystwo jednoczyło malarzy, rzeźbiarzy, poetów i architektów działających w różnych estetycznych stylistykach. Jak pisał historyk sztuki, Will Grohmann: „Fenomen polegał na tym (z pewnymi wyjątkami), że każdy czuł się częścią społeczności, moralnie przekonany, że ludzie są w gruncie rzeczy dobrzy i chcą wspólnie budować lepszy świat”. Między 1919 a 1932 rokiem członkowie Novembergruppe zorganizowali blisko 40 wystaw, a także wykładów oraz koncertów. Publikowali czasopisma i książki. Grupa została rozwiązana po przejęciu władzy przez nazistów. Do 1969 roku (kiedy ukazała się monografia autorstwa Helgi Kliemann) wiedzieli o niej nieliczni (wiele materiałów archiwalnych przepadło).
Pokaz w Berlinie – na który złożyło się 119 dzieł 69 twórców – podzielony został na cztery sekcje: „Wyzwalające energie nowej sztuki”, „Dada i skandal”, „Abstrakcja i rzeczowość”, „Nowa architektura” oraz „Narzucony koniec”. Opowiedziane chronologicznie losy Novembergruppe ujawniają jej wewnętrzną różnorodność (od kubofuturystycznych i ekspresjonistycznych eksperymentów, przez abstrakcję i zapowiedź Nowej Rzeczowości, po „Neue Bauen” – innowacyjne tendencje w architekturze, promowane przez Ludwiga Miese van der Rohe, który w 1924 roku przejął kierownictwo nad wspólnotą artystów). Co więcej, ekspozycja w Berlinische Galerie prezentuje sztukę autorów spoza Republiki Weimarskiej, pozostających jednak w ścisłej relacji z Niemcami. To między innymi: Piet Mondrian, Issai Kulvianski, Paul Klee i El Lissitzky. Wystawa zbiega się z jubileuszem ukonstytuowania się grupy, traktując jej działalność nie tyle jako element berlińskiej sceny artystycznej, ile rozdział w niemieckiej i europejskiej historii sztuki. ( Wojciech Delikta)

Große Berliner Kunstausstellung 1928, Mitglieder der Hängekommission der Novembergruppe V. I. n. r. Moriz Melzer, Hugo Graetz, Ewald Mataré, Otto Möller, Georg Tappert, Max Dungert, Walter Kapman, Ines Wetze,fot. mat. pras. Berlinische Galerie